Ibroniycha va oromiycha: (5 ta asosiy farq va bilish kerak bo'lgan narsa)

Ibroniy va oromiy tillari qadim zamonlardan beri qardosh tillar boʻlib, hozir ham bu tillarda gaplashiladi! Zamonaviy ibroniy tili Isroil xalqining rasmiy tili bo'lib, 220 000 ga yaqin yahudiy amerikaliklar ham so'zlashadi. Bibliya ibroniy tili butun dunyodagi yahudiy jamoalarida ibodat va oyatlarni o'qish uchun ishlatiladi. Oromiy tilida Eron, Iroq, Suriya va Turkiyada yashovchi yahudiy kurdlar va boshqa kichik guruhlar haligacha gaplashadi.

Eski va Yangi Ahdda oromiy va ibroniy (asosan ibroniy) tillaridan foydalanilgan va ular bugungi kunda ham gaplashadigan yagona ikkita shimoli-g'arbiy semit tilidir. Keling, bu ikki tilning tarixini o'rganamiz, ularning o'xshashliklari va farqlarini solishtiramiz va ularning Bibliyaga qo'shgan hissasini bilib olaylik.

Ibroniy va oromiy tillari tarixi

Ibroniycha Eski Ahd davrida isroilliklar va yahudiylar tomonidan ishlatilgan semit tili. Bu Kan'on yurtidan hozirgi kungacha gapiriladigan yagona tildir. Ibroniy tili bugungi kunda muvaffaqiyatli qayta tiklangan va millionlab odamlar gapiradigan yagona o'lik tildir. Bibliyada Ibroniycha so'zi til uchun ishlatilmagan, balki Yehudit ( Yahudo tili) yoki sapaṯ Kena'an ( Kan'on tili).

Ibroniycha miloddan avvalgi 1446 yildan 586 yilgacha Isroil va Yahudo xalqlarining so'zlashuvchi tili bo'lgan va ehtimol bundan yuzlab yillar oldingi Ibrohim davriga borib taqaladi. Ibroniy tilida ishlatilganInjil Klassik ibroniycha yoki Bibliy ibroniycha deb nomlanadi.

Eski Ahdning ikkita qismi (15 Chiqish kitobidagi Musoning qo'shig'i va Hakamlar kitobidagi Diboraning qo'shig'i Hakamlar kitobidagi ) deb nomlangan kitobda yozilgan. Arxaik Injil ibroniycha , u hali ham Klassik ibroniy tilining bir qismi bo'lib, ammo qirol Jeyms Bibliyasida qo'llanilgan ingliz tili bizning bugungi gapirishimiz va yozishimizdan farq qiladi.

Bobil imperiyasi davrida arab tiliga biroz oʻxshagan imperatorlik oromiy yozuvi qabul qilingan va hozirgi ibroniy yozuvi bu yozuv tizimidan kelib chiqqan (aramey tiliga juda oʻxshash). Shuningdek, surgun davrida ibroniy tili yahudiylarning so'zlashuv tili sifatida oromiy tiliga o'z o'rnini bosa boshladi.

Mishnaic ibroniycha Quddusdagi ma'bad vayron qilinganidan keyin va keyingi ikki asr davomida ishlatilgan. O'lik dengiz kitoblari mishnaycha ibroniy tilida, shuningdek Mishna va Tosefta (yahudiy og'zaki odatlari va qonunlari) Talmudda.

Miloddan avvalgi 200-400 yillar oralig'ida ibroniy tili uchinchi yahudiy-rim urushidan keyin og'zaki til sifatida yo'q bo'lib ketdi. Bu vaqtga kelib, Isroilda va yahudiy diasporasida oromiy va yunon tillarida gaplashishardi. Ibroniycha yahudiy ibodatxonalarida liturgiya uchun, yahudiy ravvinlarining yozuvlarida, she'riyatda va yahudiylar o'rtasidagi savdo-sotiqda ishlatilgan, xuddi lotin tiliga o'xshab,og'zaki til sifatida bo'lmasa ham.

19-asrdagi sionistik harakat Isroilning vataniga intilgach, ibroniy tili ajdodlari vataniga qaytgan yahudiylar tomonidan ogʻzaki va yozma til sifatida qayta tiklandi. Bugungi kunda zamonaviy ibroniy tilida dunyo bo'ylab to'qqiz milliondan ortiq kishi so'zlashadi.

Oromiy ham 3800 yildan ortiq qadimiy tildir. Bibliyada qadimgi Aram Suriyaning bir qismi bo'lgan. Oromiy tili Damashq, Xamat va Arpad shahar-davlatlaridan kelib chiqqan. O'sha paytdagi alifbo Finikiya alifbosiga o'xshash edi. Suriya davlati paydo bo'lishi bilan Arame davlatlari uni rasmiy tilga aylantirdilar.

Ibtido 31-da Yoqub qaynotasi Lobon bilan ahd tuzayotgan edi. Ibtido 31:47 da shunday deyilgan: “Lobon uni Yegar-sahaduta , Yoqub esa Galid deb atadi. Xuddi shu joy uchun oromiycha va ibroniycha nom beradi. Bu shuni ko'rsatadiki, patriarxlar (Ibrohim, Ishoq, Yoqub) biz hozir ibroniycha (Kan'on tili) deb ataydigan tilda, Xoronda yashagan Lobon esa oromiycha (yoki suriyalik) gapirgan. Shubhasiz, Yoqub ikki tilli edi.

Ossuriya imperiyasi Furot daryosining g‘arbiy qismidagi yerlarni bosib olgandan so‘ng, Tiglat-Pileser II (miloddan avvalgi 967-935 yillardagi Ossuriya shohi) oromiy tilini imperiyaning ikkinchi rasmiy tiliga aylantirdi. akkad tili birinchi. Keyinchalik Doro I (shohAhamoniylar imperiyasi, miloddan avvalgi 522 yildan 486 yilgacha) uni akkad tiliga nisbatan asosiy til sifatida qabul qilgan. Natijada, oromiy tilidan foydalanish keng hududlarni qamrab oldi va oxir-oqibat sharqiy va g'arbiy lahjalarga va bir nechta kichik dialektlarga bo'lindi. Oromiy tili haqiqatan ham til oilasi bo'lib, boshqa oromiy tilida so'zlashuvchilar uchun tushunarsiz bo'lishi mumkin bo'lgan o'zgarishlar mavjud.

Miloddan avvalgi 330-yilda Ahamoniylar imperiyasi Makedoniyalik Iskandar qoʻliga oʻtganda hamma yunon tilidan foydalanishga majbur boʻldi; Biroq, ko'pchilik oromiy tilida gapirishni davom ettirdi.

Ko'pgina muhim yahudiy matnlari oromiy tilida, jumladan Talmud va Zoharda yozilgan va u kaddish kabi ritual tilovatlarda ishlatilgan. Aramey tili yeshivot da (an'anaviy yahudiy maktablarida) Talmud bahsi tili sifatida ishlatilgan. Yahudiy jamoalari odatda oromiy tilining g'arbiy lahjasidan foydalanganlar. Bu Xano'x kitobida (miloddan avvalgi 170) va Iosif tomonidan Yahudiylar urushi da ishlatilgan.

Islomiy arablar Yaqin Sharqning katta qismini bosib olishni boshlaganlarida, tez orada oromiy tili arab tiliga almashtirildi. Kabbala-yahudiy yozuvlaridan tashqari, u yozma til sifatida deyarli yo'q bo'lib ketdi, lekin ibodat va o'rganishda foydalanishda davom etdi. Bu bugungi kunda ham, asosan yahudiy va nasroniy kurdlar va ba'zi musulmonlar tomonidan gapiriladi va ba'zan zamonaviy suriyalik deb ataladi.

Oromiy tili uchta asosiy davrga bo'linadi: eski oromiy (milodiy 200-yilgacha), o'rta oromiy (milodiy 200-1200 yillar),va zamonaviy oromiy (milodiy 1200 yildan hozirgacha). Qadimgi aramey tili Eski Ahd davrida, Ossuriya va Ahamoniylar imperiyalari ta'sirida bo'lgan hududlarda ishlatilgan. O'rta oromiy tili qadimgi suriyalik (aramey) tili va yahudiylar tomonidan miloddan avvalgi 200-yildan boshlab qo'llanilgan Bobillik oromiy tilining o'tish davrini bildiradi. Zamonaviy oromiy tili bugungi kunda kurdlar va boshqa aholi tomonidan qo'llaniladigan tilga ishora qiladi.

Ibroniy va oromiy tillari o'rtasidagi o'xshashliklar

Ibroniy va oromiy tillari shimoli-g'arbiy semit tillari guruhiga mansub, shuning uchun ular bir til oilasiga kiradi, ispan va italyan tillari kabi. bir xil tillar oilasi. Ikkalasi ham ko'pincha Talmudda Ktav Ashuri (Ossuriya yozuvi) deb nomlangan oromiy yozuvida yozilgan, ammo bugungi kunda mandaik harflar (mandaylar tomonidan), suriyacha (levantin nasroniylari tomonidan) va boshqa o'zgarishlar ham yozilgan. Qadimgi ibroniycha Talmudda da’atz deb nomlangan eski yozuvdan foydalangan va Bobil surgunidan keyin Ktay Ashuri yozuvidan foydalana boshlagan.

Ikkalasi ham o'ngdan chapga yoziladi va hech bir yozuv tizimida bosh harf yoki unli harflar mavjud emas.

Ibroniy va oromiy tillari o'rtasidagi farqlar

Ko'pchilik so'zlar juda o'xshash, faqat so'zning qismlari turlicha joylashtirilgan, masalan, ibroniy tilida the non so'zi ha'lekhem va Oromiycha bu lekhm'ah. Siz non uchun haqiqiy so'zni ko'rasiz( lekhem/lekhm ) ikkala tilda ham deyarli bir xil va the (ha yoki ah) soʻzi oʻxshash, faqat ibroniy tilida shunday boʻladi. so'zning oldida, oromiy tilida esa orqada ketadi.

Yana bir misol, daraxt so'zi, yahudiy tilida Ha'ilan va oromiy tilida ilan'ah . Daraxt ( ilan) soʻzining oʻzagi bir xil.

Ibroniy va oromiy tillarida bir-biriga oʻxshash koʻplab soʻzlar mavjud, biroq bu oʻxshash soʻzlarni bir-biridan farq qiladigan jihati undosh tovushlarning oʻzgarishidir. Masalan: sarimsoq ibroniy tilida ( shum ) va oromiy tilida ( tum [ah]) ; qor ibroniy tilida ( sheleg ) va oromiy tilida ( Telg [ah])

Injil qaysi tillarda yozilgan ?

Muqaddas Kitobning asl tillari ibroniy, oromiy va koin yunonchalari edi.

Eski Ahdning aksariyati klassik ibroniycha (Injil ibroniycha) tilida yozilgan. Oromiy tilida yozilgan qismlar va yuqorida aytib o'tilganidek, arxaik Bibliya ibroniy tilida yozilgan ikkita parcha uchun.

Eski Ahdning to'rtta qismi oromiy tilida yozilgan:

• Ezra 4:8 – 6:18. Bu parcha Fors imperatori Artaxshasga yozgan maktubi bilan boshlanadi, keyin esa Artaxshasning maktubi keladi, har ikkalasi ham o'sha kunning diplomatik tili bo'lganligi sababli oromiy tilida yozilgan bo'lar edi. 5-bobda Doro shohga yozilgan maktub bor va 6-bobda Doroning javob darajasi bor -Shubhasiz, bularning barchasi dastlab oromiy tilida yozilgan bo'lar edi. Biroq, kotib Ezra ham bu parchada oromiy tilida ba'zi hikoyalar yozgan - ehtimol uning oromiy tilini bilishi va xat va farmonlarni tushunish qobiliyatini namoyish etgan.
• Ezra 7:12-26. Bu Artaxshasning yana bir farmoni bo'lib, Ezra uni oddiygina oromiy tilida yozgan. Ezraning ibroniy va oromiy tillarida oldinga va orqaga borishi nafaqat uning ikkala tilni, balki o'quvchilarning ham tushunishini ko'rsatadi.
.
• Doniyor 2:4-7:28. Ushbu parchada Doniyor Xaldeylar va shoh Navuxadnazar o'rtasidagi suhbatni hikoya qilishdan boshlaydi, uning aytishicha, u suriyalik (aramey) tilida gaplashgan, shuning uchun u o'sha paytda oromiy tiliga o'tgan va Navuxadnazarning tushini ta'bir qilgan keyingi bir necha boblarda oromiy tilida yozishni davom ettirgan. va keyinroq sherlar iniga tashlangan - aftidan, bu voqealarning barchasi oromiy tilida sodir bo'lgan. Ammo 7-bob Doniyorning buyuk bashoratli vahiysidir va u hayratlanarli darajada bu haqda oromiy tilida ham yozgan.
• Yeremiyo 10:11. Bu butun Yeremiyo kitobidagi oromiy tilidagi yagona oyat! Oyat konteksti yahudiylarni agar tavba qilmasalar, itoatsizligi tufayli tez orada surgunda bo'lishlari haqida ogohlantirmoqda. Demak, Yeremiyo ibroniychadan oromiy tiliga o'tgan bo'lishi mumkin, bu ular buni gapirishlari haqida ogohlantirish sifatidaquvg'inda tez orada til. Boshqalar esa oromiy tilida so‘z tartibi, qofiyali tovushlar va so‘z o‘yinlari tufayli misra chuqur ekanligini qayd etgan. Oromiy tilidagi she'rga o'tish odamlarning e'tiborini jalb qilishning bir usuli bo'lishi mumkin.

Yangi Ahd koin yunon tilida yozilgan bo'lib, u Iskandar Yunon tomonidan o'tgan fath tufayli Yaqin Sharqning ko'p qismida (va undan tashqarida) gapirilgan. Oromiy tilida, asosan, Iso tomonidan aytilgan bir necha jumlalar ham bor.

Iso qaysi tilda gapirgan?

Iso ko'p tilli edi. U yunon tilini bilar edi, chunki bu uning davrining adabiy tili edi. Bu Uning shogirdlari (hatto Yuhanno va Butrus baliqchilar) Injil va Maktublarni yozgan tildir, shuning uchun agar ular yunon tilini bilishsa va ularning kitoblarini o'qiyotgan odamlar yunon tilini bilishsa, bu til juda mashhur va ishlatilgan bo'lib, Iso shunday qilib qo'ygan bo'lardi. uni ham ishlatgan.

Iso oromiy tilida ham gapirgan. U qilganida, Injil yozuvchisi ma'noni yunon tiliga tarjima qildi. Misol uchun, Iso o'lgan qiz bilan gaplashganda, U "Talita cum", ya'ni "Kichik qiz, o'rningdan tur!" dedi" (Mark 5:41)

Isoning boshqa oromiycha so'zlarni ishlatgan misollari yoki iboralar Mark 7:34, Mark 14:36, Mark 14:36, Matto 5:22, Yuhanno 20:16 va Matto 27:46. Bu oxirgisi xochda Xudoga faryod qilayotgan Iso edi. U buni oromiy tilida qilgan.

Iso ham ibroniycha o'qiy olgan va ehtimol gapira olgan. Luqoda4:16-21, U o'rnidan turib, Ishayodan ibroniycha o'qidi. Shuningdek, u ulamolar va farziylardan bir necha bor so'radi: “Sizlar ni o'qimaganmisizlar? . ”. va keyin Eski Ahddan parchaga ishora qildi.

Xulosa

Ibroniy va oromiy tillari dunyodagi eng qadimgi ikki tildir. Bular Eski va Yangi Ahddagi patriarxlar, payg'ambarlar va azizlar tomonidan so'zlashgan, Injilni yozishda ishlatilgan va Iso yerdagi hayotida ishlatilgan tillardir. Bu qardosh tillar dunyoni qanday boyitdi!